स्कँल्पिंग

#स्कँल्पिंग शेअरबाजारात वेगवेगळ्या प्रकारचे गुंतवणूकदार आहेत ते करीत असलेल्या सर्व व्यवहारांना ट्रेडिंग असे म्हटले जाते. त्यांच्या गुंतवणूक करण्याच्या कालावधीवरून ते अल्प, मध्यम आणि दीर्घकालीन गुंतवणूकदार आहेत असे समजले जाते. या कालावधीची निश्चित सीमारेषा नाही. आयकर कायद्यानुसार शेअर्समध्ये किमान एक दिवस ते एक वर्ष या कालावधीकरता केलेली गुंतवणूक अल्पकालीन तर त्याहून अधिक कालावधीसाठी केलेली गुंतवणूक ही दीर्घकालीन गुंतवणूक समजण्यात येते त्यातून मिळालेला नफा-तोटा हा भांडवली नफा-तोटा समजण्यात येऊन तो व्यक्तीच्या उत्पन्नात मिळवला जाऊन त्यावर कर द्यावा लागतो. लोकांनी अशी गुंतवणूक करावी त्यामुळे अधिकाधिक लोक भांडवल बाजाराकडे आकर्षित व्हावेत यासाठी नियमित करदरांच्या ऐवजी विशेष दराने कर आकारणी होते. या पद्धतीने तुमचा निव्वळ भांडवली नफा कितीही असला तर तो दीर्घकालीन असेल तर एक लाख पंचवीस हजारावरील सरसकट दराने 12.5% कर द्यावा लागतो तर अल्पकालीन भांडवली नफ्यावर सरसकट 20% दराने कर आकारणी केली जाते. यामुळे अधिक उत्पन्न असलेल्या व्यक्ती हिशोबी जोखीम (Calculated Risk) घेऊन भांडवल बाजारात गुंतवणूक करण्यासाठी तयार होतात. व्यक्ती जितकी जास्त जोखीम घेऊ शकते त्यावर नफा किंवा नुकसान कमीअधिक होण्याची शक्यता असते. याशिवाय वेगळ्या पद्धतीने ट्रेडिंग करता येते. असे ट्रेडिंग करणाऱ्या गुंतवणूकदारांना डे ट्रेडर्स म्हटले जाते. ते आपले व्यवहार त्याच दिवसात पूर्ण करतात. यांचा गुंतवणूक करण्याचा कालावधी हा सेकंदाचा काही भाग ते पूर्ण कामकाज दिवस असा असतो. भावातील फरकाचा लाभ उठवून कमीतकमी वेळात अल्प भांडवलावर अधिक नफा मिळवणे हे त्यांचे उद्दिष्ट असते. यातून मिळालेले उत्पन्न हे अन्य मार्गाने मिळालेले उत्पन्न समजून त्यावर नियमितदराने कर आकारणी होते. एखाद्या व्यक्तीचा शेअर्स खरेदीविक्री करणे हाच व्यवसाय असल्यास त्यास कायद्याने उपलब्ध असलेल्या व्यावसायिक खर्चाच्या वजावटी घेता येतात. पूर्वी या संबंधात अनेक वाद निर्माण झाल्याने त्यावर उपाय म्हणून शेअर खरेदी विक्री करणे ही गुंतवणूक आहे की व्यवसाय हे जाहीर करण्याचे स्वातंत्र्य करदात्यांना मिळाले आहे. आज आपण स्कँल्पिंग म्हणजे काय हे जाणून घेणार आहोत ही एक डे ट्रेडिंगचीच पद्धत आहे. ज्या ज्या मालमत्ता प्रकारात उदा शेअर्स, इंडेक्स, कमोडिटी, करन्सी डे ट्रेडिंग होऊ शकते त्यात स्कँल्पिंग करता येते येथे सोयीसाठी शेअर्स विचारात घेतले आहेत. भावात पडणाऱ्या छोट्याशा फरकाचा लाभ डे ट्रेडर्स कडून मिळवला जातो. एका किंवा त्याहून अधिक कंपन्यांच्या शेअर्सचे अनेक छोटे छोटे ट्रेंड दिवसभरात घेतले जातात. सकाळी मार्केट चालू झाल्यावर शेअर्स खरेदी अथवा विक्री करून आपले उद्दिष्ट पूर्ण होईपर्यंत किंवा पोझिशन स्क्वेअर अप करण्याच्या वेळेपर्यंत अथवा स्टॉपलॉस हिट होईपर्यंत वाट पाहणे त्यांना मान्य असते. आपला व्यवहार ते चुकूनही डिलिव्हरीमध्ये बदलून घेत नाहीत. त्यांचे टार्गेट आणि स्टॉपलॉस हे अन्य डे ट्रेडर्सच्या तुलनेत अत्यंत छोटे असतात. त्याचे गणिताचे ज्ञान पक्के असते भावात किती फरक पडला की आपल्याला सर्व खर्च वजा जाऊन फायदा होईल (Break even) अथवा तोटा होईल हे त्यांना निश्चित माहिती असते. या पद्धतीचे फायदे तोटे असे- ■फायदे- ●मोठ्या प्रमाणात नफा होण्याची शक्यता- स्कँल्पिंगमध्ये व्यवहार संख्या अधिक असल्याने जरी प्रत्येक व्यवहारात कमी नफा असला तरी अनेक व्यवहारांचा नफा मोठा असण्याची शक्यता असते. ●व्यवहार जोखीम- स्कँल्पिंग व्यवहार ट्रेडर्स त्याच्याकडील पैसे त्यावर व्यवहार किती प्रमाणात करता येतील हे जाणत असल्याने आपल्या मर्यादा जाणत असतात त्यामुळे जे काही नफा नुकसान होईल ते आजच हे त्यांना माहिती असते यासंबंधी व्यवहार जोखीम अत्यंत कमी असते. ●व्यवहारातली लवचिकता- स्कँल्पर बाजाराच्या बारीकसारीक हालचाली टिपत असल्याने बाजाराच्या दिशेनुसार ट्रेंड घेतात, टार्गेट बदलतात किंवा स्टॉपलॉस बुक करतात. ●बाजाराकडे नाविन्यपूर्ण पद्धतीने पहाण्याची दृष्टी- स्कँल्पिंग करणारे ट्रेडर्स बाजार दिशेवर लक्ष ठेवीत असल्याने, सरावाने त्यांची नजर तयार होते आणि ते सूक्ष्म फरक टिपू शकतात. त्यामुळे नुसती नजर टाकून काय होऊ शकेल हे त्यांना सहज समजते. ◆तोटे- ●जादा जोखीम- स्कँल्पिंग करणारे हे खूप मोठ्या संख्येने ट्रेडिंग करीत असल्याने व्यवहार त्यांच्या विरोधात गेल्यास अधिक नुकसान होऊ शकते. ●ब्रोकरेज आणि अन्य चार्जेस- त्यांना मिळू शकणाऱ्या नफ्याशी तुलना करता जास्त मोठ्या संख्येने व्यवहार होत असल्याने दलाली आणि अन्य चार्जेस व्यवहाराच्या तुलनेने अधिक द्यावे लागतात. ●जास्त वेळ घेणारे आणि निर्णय तत्परता- स्कँल्पिंग करताना पूर्ण वेळ बाजार हालचालींवर लक्ष ठेवावे लागते आणि त्यातील बदलानुसार झटपट निर्णय घ्यावे लागतात. ●मानसिक ताण- स्कँल्पिंग करणाऱ्या व्यक्तींना झटपट निर्णय घेण्याच्या नादात मानसिक ताण येऊ शकतो. ●बाजारातील अस्थिरता- बाजारात एकाच वेळी अनेक मध्यस्थ काम करीत असल्याने बाजार सातत्याने वरखाली होत असतो. जास्त अस्थिरता ट्रेडर्सना अनुकूल असली तरी त्यात निर्णय चुकण्याची शक्यता अधिक असते. ●तरलतेचा अभाव- काही शेअर्स कमी तरल असतात त्यामुळे मोठ्या प्रमाणात व्यवहार करण्याची इच्छा असली तरी तसे करता येत नाही. त्यामुळे अपेक्षित किंमत मिळू शकत नाही. ■स्कँल्पिंगची वैशिष्ट्ये ●अत्यल्प व्यवहार कालावधी - हे व्यवहार काही सेकंद ते काही मिनिटे या कालावधीचे असतात. ●अधिक व्यवहार वारंवारता- कालावधी कमी असल्याने एक वा अनेक कंपन्यांच्या शेअर्समध्ये वारंवार एकसारखे अधिक व्यवहार केले जातात. ●अत्यल्प नफा उद्दिष्ट - यातील बहुतेक सर्व व्यवहार अत्यल्प नफा मिळवण्यासाठी केले जातात. ●तांत्रिक विश्लेषणाचा वापर - स्कँल्पिंग व्यवहार करताना तांत्रिक विश्लेषण उपयोगी पडत असल्याने स्कँल्पर त्याचा प्रामुख्याने वापर करतात. ■लोकप्रिय स्कँल्पिंग तंत्रे ●रेंज ट्रेडिंग - शेअर्सची किंमत पातळी ओळखून त्याच दरम्यान व्यवहार करणे. ●ट्रेंड फॉलोइंग - शेअर्सचा कल ओळखून त्यानुसार व्यवहार करणे. ●ब्रेकआउट ट्रेडिंग - अचानक होणारे भावातील बदल ओळखून व्यवहार करणे ●मिन रिव्हर्शन - शेअर्सची किंमत कालांतराने सरासरी किमतीत बदलते ते ओळखून व्यवहार करणे स्कँल्पिंगसाठी आवश्यक कौशल्ये ●बाजार ज्ञान - स्कँल्पर म्हणून काम करण्यासाठी बाजाराचे सखोल ज्ञान असणे गरजेचे आहे. ●तांत्रिक विश्लेषण - निर्णय घेण्यासाठी विविध तांत्रिक गोष्टींचा विचार केला जात असल्याने या विषयाचे ज्ञान असणे गरजेचे आहे. ●जोखीम व्यवस्थापन - कोणत्याही गुंतवणूकीसाठी हे आवश्यक असल्याने स्कँल्पिंगसाठी ही त्याची गरज आहे. ●शिस्त - आपल्या गुंतवणूक धोरणाचे तंतोतंत पालन करण्याची शिस्त अंगीकारायला हवी. ●तात्काळ निर्णय घेण्याची क्षमता - भाव क्षणार्धात वरखाली होत असल्याने निर्णय झटपट घेण्याचे कौशल्य असायला हवे. यात एक चूक म्हणजे आर्थिक नुकसानच. स्कँल्पिंग सुरू करण्यासाठी आवश्यक गोष्टी ●योग्य ट्रेडिंग प्लँटफॉर्म - किमान ब्रोकरेज लागेल ज्यामुळे व्यवहार खर्च कमी होईल असा ब्रोकर निवडणे. ●स्निश्चित असा ट्रेडिंग प्लॅन- व्यवहार करताना कोणत्या पातळीवर करायचा स्टॉप लॉस एन्ट्री एक्सिट कुठे घेणार या बद्धल संदिग्धता नसावी. ●सराव मंच - सरावासाठी अनेक ट्रेडिंग प्लँटफॉर्म उपलब्ध आहेत यात प्रत्यक्ष पैशांशी संबंध येत नसल्याने व्यवहार करण्यात कोणताही धोका नाही ●व्यवहार पातळी- सुरुवातीस छोटे आणि कमी संख्येने व्यवहार करून त्यांचे प्रमाण वाढवावे. डे ट्रेडिंग हे दुय्यम दर्जाचे आहे असे गुंतवणूक तज्ञ समजतात, असे असले तरी ही एक गुंतवणूक करण्याची सर्वमान्य पद्धत आहे. डे ट्रेडर्स असल्यामुळे बाजाराचा भावफलक सतत हलता राहतो, व्यवहार संख्या वाढते. शेअरबाजारात बहुसंख्य व्यवहार याच प्रकारात होतात. सरकारला कर मिळतो. स्कँल्पिंग करण्यासाठी जोखीम - प्रतिफळ संबध (Risk Reward Ratio) याचबरोबर ट्रेडिंगवर समर्पितता (Delegation), शिस्त (Discipline) आणि सतत शिकत राहण्याची इच्छाशक्ती असण्याची गरज आहे. ©उदय पिंगळे अर्थ अभ्यासक (लेखक मुंबई ग्राहक पंचायत या स्वयंसेवी ग्राहक संस्थेचे क्रियाशील कार्यकर्ते असून संस्थेच्या मध्यवर्ती कार्यकारणीचे सदस्य आहेत याशिवाय महारेराच्या सामंजस्य मंचावर मानद सलोखाकार म्हणूनही कार्यरत आहेत. लेखात व्यक्त केलेली मते पूर्णपणे वैयक्तिक समजावी.) 18 ऑक्टोबर 2024 रोजी अर्थसाक्षर डॉट कॉमवर पूर्वप्रकाशीत.