सुचिबद्ध नसलेले शेअर्स

#सुचिबद्ध_नसलेले_शेअर्स सध्या शेअरबाजारात व्यवहार होऊ न शकणारे म्हणजेच असुचिबद्ध पण भविष्यात याच बाजारात उपलब्ध होण्याची शक्यता असलेल्या अनेक कंपन्यांच्या शेअर्सच्या जाहिराती विविध समाज माध्यमात आपण पाहिल्या असतील. काही कंपन्यांचे शेअर्स बाजार नियमावलीचे पालन न केल्याने त्यांच्यावरील कारवाईचा भाग म्हणून बाजारातून असुचिबद्ध (डिलिस्ट) केल्याच्या किंवा काही कंपन्यांनी आपले शेअर्स बाजारातून स्वेच्छेने असुचिबद्ध केल्याच्या तुरळक घटना आपण ऐकल्या असतील. सुचिबद्ध शेअर्सना बऱ्यापैकी तरलता असते, त्याचे बाजारभाव मागणी पुरवठा तत्वानुसार कमी अधिक होऊन शेवटी कंपनीची कामगिरी आणि सर्वसाधारण बाजारकल, यावर कुठेतरी स्थिरावतात. शेअरबाजारात व्यवहार केलेल्या शेअर्सच्या व्यवहारपूर्ततेची बाजाराची हमी असते म्हणजे विकलेल्या शेअर्सचे पैसे अथवा खरेदी केलेले शेअर्स निश्चित कालावधीत आपल्या डी मॅट खात्यात येतात. काही तांत्रिक अडचणींमुळे व्यवहार पुरा न झाल्यास बाजार नियमानुसार त्याची पैशात भरपाई केली जाते. असुचिबद्ध शेअर्समध्ये खरेदीविक्री व्यवहार होऊ शकतो. त्यासाठी विक्रेता आणि खरेदीदार समोरासमोर येणे आवश्यक आहे, त्यासाठी विविध मंच आहेत. या शेअर्समध्ये तरलता नसल्याने त्याची योग्य किंमतशोध या मंचावर होईलच नाही. त्याचप्रमाणे या शेअर्सचे व्यवहार प्रत्येकवेळी अधिक शेअर्सच्या पटीत करावे लागतात त्यामुळे अनेकदा ते विक्रेता आणि खरेदीदार या दोघांना अडचणीचे होऊ शकते. याशिवाय या शेअर्सच्या गुंतवणूकदारांना सुचिबद्ध शेअर्सवर मिळणारे भांडवली नफ्याचे विशेष फायदे मिळत नाहीत. शेअर्स सुचिबद्ध करायला हवेत असे कंपनीवर कोणतेही बंधन नाही. त्याप्रमाणे त्यावर किती अधिमूल्य आकारावे याचेही बंधन नाही त्यामुळे अधिक भाव मिळावा या हेतूने बाजार चढा असतानाच सर्वसाधारणपणे ते सर्वाना उपलब्ध करून दिले जातात. ज्यांचे शेअर्स सुचिबद्ध असतील त्या भांडवल बाजारातील कंपन्यांना अनेक करविषयक सोईसवलती प्रवर्तक आणि गुंतवणूकदार या दोघांनाही आहेत. त्यांना भांडवल बाजार आणि सेबी यांचे नियम पाळून मोठ्या प्रमाणांत भांडवल (भाग भांडवल आणि कर्ज अश्या दोन्ही स्वरूपात) उभे करता येते. असुचिबद्ध शेअर्स सामान्यतः त्या कंपन्यांचे प्रवर्तक, त्यांचे नातेवाईक, त्याचे धनको (कर्ज देणारे), धाडसी गुंतवणूकदार काही प्रमाणात म्युच्युअल फंड योजना, गुंतवणूक संच व्यवस्थापन कंपन्याच्या योजना पर्यायी गुंतवणूक फंड योजना, अशा कंपन्यांतील कामगार, हितचिंतक आणि काही प्रमाणात वेगळ्या गुंतवणूक पर्यायाचा शोध घेणारे सामान्य गुंतवणूकदार असू शकतात. ■सुचिबद्ध आणि असुचिबद्ध शेअर्समधील फरक- ●तरलता: सुचिबद्ध शेअर्समध्ये जगभरातून मोठ्या प्रमाणात व्यवहार होत असल्याने ते असुचिबद्ध शेअर्सहून अधिक तरल आहेत. ●पारदर्शकता: सुचिबद्ध शेअर्सचे भाव बाजारातील मागणी पुरवठा तत्वावर आणि कंपनीच्या कामगिरीवर ठरत असल्याने ते अधिक पारदर्शक असतात. ●नियमन: सुचिबद्ध शेअर्सना शेअर बाजार आणि सेबी यांच्या नियमावलीचे पालन करावे लागते. त्या तुलनेत असुचिबद्ध शेअर्सची नियमावली कंपनी व्यवस्थापनाच्या दृष्टीने कमी जाचक आहे. ●मूल्यांकन: सुचिबद्ध शेअर्सचे मूल्यांकन बरीच माहिती उपलब्ध असल्याने त्यांच्या आधारे करणे सोपे आहे तर असुचिबद्ध शेअर्सबाबत मर्यादित माहिती उपलब्ध असल्याने त्यांचे अचूक मूल्यमापन करणे कठीण आहे. ●व्यवहार सुलभता: सुचिबद्ध शेअर्सचा केवळ एक शेअर्सच्या पटीत (संच) व्यवहार होऊ शकतो. त्यातुलनेत असुचिबद्ध शेअर्सचे व्यवहार मोठ्या संचात करावे लागतात जर असे व्यवहार कमी संचात करायचे असले तर सामान्य गुंतवणूकदारांना त्याची अधीक किंमत चुकवावी लागते. ■असुचिबद्ध शेअर्समध्ये गुंतवणूक करताना विचारात घ्यायचे घटक- ●गुंतवणूकदाराची जोखीमक्षमता: असे शेअर्स कमी तरल आणि पारदर्शकतेच्या अभावामुळे अधिक धोकादायक असल्याने ते अधिक जोखिमयुक्त आहेत त्यामुळे त्यात गुंतवणूक करण्यापूर्वी आपली जोखिमक्षमता ओळखून त्या मर्यादेतच गुंतवणूक करावी. यातील बरेचसे व्यवहार केवळ विश्वासावर होत असल्याने काही वेळा नुकसान होऊ शकते. अनेकदा अस्थिर बाजारामुळे सदर कंपन्यांची सुचिबद्धता अपेक्षित काळापेक्षा अधिक काळ लांबणीवर पडू शकते. ●गुंतवणूकीमागिल हेतू: जर दीर्घकालीन गुंतवणूक या दृष्टीने या गुंतवणूकीकडे पहात असाल तर ती कदाचित योग्य गुंतवणूक होऊ शकते. ●तरलतेचा अभाव: झटपट व्यवहारांची गरज हा आपला गुंतवणूक हेतू नसेल तर आणि तरच ही गुंतवणूक आपल्याला कदाचित योग्य असू शकते. ●गुंतवणूक संच विविधता: आपल्या गुंतवणूक संचात विविधता असावी असे अनेक गुंतवणूक तज्ज्ञ सांगतात, आपण या मताशी सहमत असल्यास एक अधिकचा पर्याय म्हणून याचा विचार करता येईल. ●नियामक उपलब्धता: या कंपन्या नोंदणीकृत नसल्याने सेबीच्या अंतर्गत येत नाहीत त्यामुळे त्या अनुषंगाने उपलब्ध संरक्षण या कंपन्यांच्या गुंतवणूकदारांना उपलब्ध नाही. ज्या वेळी या कंपन्या नोंदवण्याची प्रक्रिया चालू होतील तेव्हाच त्याचा सेबीशी आणि भांडवल बाजाराशी संबंध येतो. ■असुचिबद्ध कंपन्यात गुंतवणूक कशी करायची? ●थेट गुंतवणूक: गुंतवणूक करण्यासाठी थेट कंपनी अथवा त्याच्या मध्यस्थांशी संपर्क साधा. अनेक विश्वास ठेवावे असे गुंतवणूक मंच, फिनटेक कंपन्या, दलाल या संबंधात कार्यरत आहेत त्यांची मदत घेता येईल. ही गुंतवणूक आता सॉफ्ट कागदपत्रांचा वापर करून ऑनलाईन होऊ शकते. डिमॅट खाते, चेक कॉपी, आधार कार्ड, पॅन कार्ड याच्या सॉफ्ट कॉपी आणि पैसे दिले की 24 ते 48 तासात शेअर्स तुमच्या खात्यात येतील किंवा हेच डिटेल्स वापरून तुम्हाला ते शेअर्स तुमच्या खात्यातून विकता येतील. ●इसॉपच्या माध्यमातून: तुम्ही अशा कंपनीचे कामगार असाल आणि तुमच्या मालकाकडून हे शेअर्स तुम्हाला मिळत असतील तर ते त्याची प्रक्रिया पूर्ण करून घेऊ शकता. ●खाजगी फंड आणि व्हेंचर कॅपिटल फंड यांची गुंतवणूक: हे लोक अशी गुंतवणूक करतात आणि त्याची पुनर्विक्री करतात. त्याच्या मार्फत सर्वसाधारण लोक अशी गुंतवणूक करू शकतात. ■करआकारणी: आशा शेअर्स मध्ये केलेली गुंतवणूक 2 वर्षाच्या आत अल्पकालीन गुंतवणूक समजली जाऊन त्यातून होणारा नफा नियमित उत्पन्नात मिळवून त्यावर नियमित दराने कर आकारणी केली जाते तर दोन वर्षानंतर विक्री केली असता होणारा नफा दीर्घ मुदतीचा समजून त्यावर 12.5% दराने कर आकारणी होईल. ■नियामक बंधने: अशा कंपनीचा पब्लिक इशू जाहीर झाल्यावर शेअर्सची नोंदणी झाल्यापासून किमान 6 महिने ते शेअर्स गुंतवणूकदार बाजारात विकू शकत नाही. सुचिबद्ध नसलेले पण पुढे बाजारात सुचिबद्ध होण्याची शक्यता असलेले शेअर्स योग्य वेळी योग्य किमतीस घेतल्यास दिर्घकाळात मोठा लाभ होऊ शकतो. त्यांचे व्यवहार करणारे विश्वासू मंच आणि सध्या त्यावर उपलब्ध असलेल्या शेअर्सची माहिती आपण पुढील लेखांतून घेऊयात. ©उदय पिंगळे अर्थ अभ्यासक (लेखक मुंबई ग्राहक पंचायत या स्वयंसेवी ग्राहक संस्थेचे क्रियाशील कार्यकर्ते असून संस्थेच्या मध्यवर्ती कार्यकारणीचे सदस्य आहेत याशिवाय महारेराच्या सामंजस्य मंचावर मानद सलोखाकार म्हणूनही कार्यरत आहेत. लेखात व्यक्त केलेली मते वैयक्तिक आहेत.) 18 एप्रिल 2025 रोजी अर्थसाक्षर डॉट कॉमवर पूर्वप्रकाशीत.