निक्षेपिका (Depositary)
निक्षेपिका (Dipositary) म्हणजे अशी संस्था जी आपली विविध गुंतवणुक कागदविरहित स्वरूपात (Electronic)साठवून ठेवते . असलेल्या कागदी प्रमाणपत्रांचे अमूर्त (Digital) स्वरूपात रुपांतर करून देते .आपल्या सुचनेप्रमाणे हस्तांतरण (Transfer)करते आपले सर्व हक्क लाभांश (Dividend),बोनस (Bonus), प्राधान्य भाग (Rights),भाग विभाजन (splits)ई सुरक्षित ठेवते काही कारणाने गरज पडली तर पुन्हा मूर्त (Physical) स्वरूपात प्रमाणपत्रे देण्याची व्यवस्था करते .यापूर्वी भांडवल बाजाराशी संबधित सर्व व्यवहार कागदी प्रमाणपत्रांच्या सहाय्याने होत असत .त्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर कागदपत्रांची हाताळणी करावी लागत असे यामुळे व्यवहारपूर्तीसाठी (Settlements ) जास्त वेळ लागत असे .शिवाय हे कागदपत्र सुरक्षित आणि साठवून ठेवण्यासाठी मोठ्या प्रमाणात जागेची आवश्यकता पडत होती .यानंतर हस्तांतरण (Transfer) करण्यासाठी ही प्रमाणपत्रे संबधीत कंपनी अथवा त्यांचे हस्तांतरण प्रतिनिधी (Ragistar and Transfer Agent) यांच्याकडे विहित नमुन्यातील अर्ज आणि मुद्रांकशुल्क (stamp duty) भरून पाठवावे लागत असे .यामधे किमान दोन महिन्याचा कालावधी जावून हस्तांतरण अमान्य झाल्यास ते नियमित करण्यास आणखी कालावधी जात होता .यामधे गुंतवणूकदाराची रक्कम अडकून बसत असे याशिवाय मनस्तापही होत असे .यामधे प्रमाणपत्र गहाळ होण्याचाही धोका होता.याशिवाय व्यवहार करताना तो विक्रियोग्य संचात 50/100 समभागाचे पटीत (Marketable liot ) करावा लागे त्यामुळे किमान तेवढी तरी रक्कम गुंतवावी लागत असे . आता निक्षेपिकेमुळे विक्रीयोग्य संच 1 वर आला आहे त्यामुळे अत्यल्प रक्कम टाकून गुंतवणूक करणे शक्य झाले आहे .
निक्षेपिकेची व्यवस्था कशी असावी यासाठी Dipositary Act 1996 आहे .या कायद्यानुसार नोंदणी केलेल्या दोन Dipositary सध्या अस्तित्वात आहेत - नेशनल सेक्यूरिटी डिपोसिटरी लिमिटेड (NDDL)आणि सेंट्रल डिपोसिटरी सर्विसेस लिमिटेड (CDSL) अशी त्यांची नावे आहेत.अनेक बँका , वित्त संस्था ,शेअर बाजार आणि वैयक्तीक गुंतवणुकदार यांचा त्यामधे भांडवली सहभाग आहे . कंपनीच्या दृष्टीने मालक (Registered Owner)म्हणून डिपोसिटरीची नोंद असते तर डिपोसिटरीकडे गुंतवणूकदाराची लाभार्थी मालक (Benificial Owner)म्हणून नोंद असते . हे लाभार्थी मालक खरेदी ,विक्री किंवा तारण या कारणांनी बदलत असतात . या हस्तांतरणास कोणतेही मुद्रांकशुल्क द्यावे लागत नाही . गुंतवणूक करू इच्छिणाऱ्यास कोणत्याही एका डिपोसिटरी च्या डिपोसिटरी पार्टिसिपंट (DP)कडे किंवा दोन्हीकडे जावून एक अथवा अनेक खाती काढता येतात . डी पी हे dipositary आणि गुंतवणुकदार यांच्यातील मध्यस्ताचे काम करतात .बहुतेक बँक ,मोठ्या ब्रोकिंग फर्म ,एन बी एफ सी हे काम करतात .यासाठी पात्रता निकष पूर्ण करून सेबी कडे नोंदणी (Registration)करावी लागते .सध्या शेअर ,बॉन्ड , डिबेंचर,ई टी एफ , गोल्ड बॉन्ड ,म्यूचुअल फंडाचे यूनिट यापैकी शेअर आणि बॉन्डसाठी सक्तीने तसेच नविन शेअर प्राथमिक (IPO/FPO/FOO) अथवा दुय्यम बाजारातून (Stock Market )घेण्यासाठी DP कडे एका व्यक्तीस किमान एक खाते असणे जरुरीचे आहे . तर डिबेंचर ,ई टी एफ ,गोल्ड बॉन्ड , म्यूचुअल फंड या साठी सक्ती नसली तरी सामान्य गुंतवणूकदाराचे दृष्टीने या सर्व
विविध प्रकारच्या गुंतवणूकी एकत्र
असणे कधीही सोईचे आहे . वस्तूबाजारातील (Commodity Market)वस्तूसाठी सध्या वेगळे खाते आवश्यक असल्याने जर त्यात गुंतवणुक करायची असेल तर अजून एका खात्याची गरज पडेल .
गुंतवणूकीच्या विविध साधनांचे नियमन वेगवेगळया नियामकांकडून (Regulater)होत आहे .ज्या वेगाने गुंतवणूक क्षेत्रात बदल झाले तो आता वेग कमी झाला आहे . त्यामुळे आपण आधी अपेक्षित ठेवलेल्या लक्षापासून अजून बरेच दूरच आहोत .विविध नियामकात समन्वयाचा आभाव असल्याने सर्व प्रकारची गुंतवणूक याचप्रमाणे बचत योजना , आयुर्विमा , आरोग्यविमा आणि निवृत्तीवेतन योजना यासाठी केवळ एकच डिपोसिटरी खाते तांत्रिकदृष्ट्या पुरेसे असले तरीही हे अजून साध्य झालेले नाही .
आपण असे खाते उघडले तरी त्यात गुंतवणूक ठेवलीच पाहिजे असे बंधन नाही .याखात्याचे व्यवहार बँकेचे बचत खाते किवा सेफ डिपोसिट लॉकरच्या व्यवहाराप्रणाणे चालतात .यासाठी वारस म्हणून जास्तीत जास्त तीन जणांची नोंदणी करता येते .खाते उघडण्यासाठी विहित नमुन्यातील अर्ज भरून देवून फोटो, पॅन , आधार आणि वारसाचा सहीसह फोटो द्यावा लागतो . हल्ली सर्व बँका ,ब्रोकर यांनी एकमेकांशी सामंजस्य करार करून सेविंग , ट्रेडिंग आणि डि मॅट खाते एकत्रित (3 इन 1)देण्याची सोय केली असून गुंतवणूकदाराच्या सोईची अशी ही व्यवस्था आहे .या खात्यात केलेल्या प्रत्येक व्यवहाराचा संदेश आपणास पाठवला जातो तर खात्यात असलेली विविघ गुंतवणूक त्यांचे येणे जाणे आपणास वेळोवेळी नेटवरुन पाहता येते .वर्षातून किमान एकदा डी पी आणि डिपोसिटरी यांचेकडून एक खातेऊतारा (Holdings and Tansaction Statement) गुंतवणूकदारास पाठवला जातो .खाते उघडणे,ते सांभाळणे , खात्यात जमा करून घेणे किंवा खात्यातुन गुंतवणूक वजा करणे त्यावर लीन मार्क करणे यासारखी कामे डी पी कडून केली जातात त्यासाठी आकार घेतला जातो तो प्रत्येक डी पी कडे वेगवेगळा असून आपली उलाढाल व्यवहारांची संख्या या सर्वांचा विचार करून खाते कोणाकडे काढावे या संबधी अंतिम निर्णय घ्यावा .येथे होणारे सर्व व्यवहार पारदर्शक असून ते 128 Bits नी Encrypted असल्याने पूर्णपणे सुरक्षित आहेत.
©उदय पिंगळे
ही माहिती जास्तीत जास्त लोकांपर्यंत पोहोचण्यासाठी वरील लेख श्रेयनामासह प्रसारित करण्याची परवानगी आहे !
https://udaypingales.blogspot.in/?m=1
https://www.facebook.com/pingaleuday/.
जास्तीत जास्त मित्रांनी ही माहिती वाचण्यासाठी आपल्या वॉलवर शेअर करा म्हणजे अनेकांपर्यत ही माहिती एकाच वेळी पोहोचेल.
निक्षेपिका (Dipositary) म्हणजे अशी संस्था जी आपली विविध गुंतवणुक कागदविरहित स्वरूपात (Electronic)साठवून ठेवते . असलेल्या कागदी प्रमाणपत्रांचे अमूर्त (Digital) स्वरूपात रुपांतर करून देते .आपल्या सुचनेप्रमाणे हस्तांतरण (Transfer)करते आपले सर्व हक्क लाभांश (Dividend),बोनस (Bonus), प्राधान्य भाग (Rights),भाग विभाजन (splits)ई सुरक्षित ठेवते काही कारणाने गरज पडली तर पुन्हा मूर्त (Physical) स्वरूपात प्रमाणपत्रे देण्याची व्यवस्था करते .यापूर्वी भांडवल बाजाराशी संबधित सर्व व्यवहार कागदी प्रमाणपत्रांच्या सहाय्याने होत असत .त्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर कागदपत्रांची हाताळणी करावी लागत असे यामुळे व्यवहारपूर्तीसाठी (Settlements ) जास्त वेळ लागत असे .शिवाय हे कागदपत्र सुरक्षित आणि साठवून ठेवण्यासाठी मोठ्या प्रमाणात जागेची आवश्यकता पडत होती .यानंतर हस्तांतरण (Transfer) करण्यासाठी ही प्रमाणपत्रे संबधीत कंपनी अथवा त्यांचे हस्तांतरण प्रतिनिधी (Ragistar and Transfer Agent) यांच्याकडे विहित नमुन्यातील अर्ज आणि मुद्रांकशुल्क (stamp duty) भरून पाठवावे लागत असे .यामधे किमान दोन महिन्याचा कालावधी जावून हस्तांतरण अमान्य झाल्यास ते नियमित करण्यास आणखी कालावधी जात होता .यामधे गुंतवणूकदाराची रक्कम अडकून बसत असे याशिवाय मनस्तापही होत असे .यामधे प्रमाणपत्र गहाळ होण्याचाही धोका होता.याशिवाय व्यवहार करताना तो विक्रियोग्य संचात 50/100 समभागाचे पटीत (Marketable liot ) करावा लागे त्यामुळे किमान तेवढी तरी रक्कम गुंतवावी लागत असे . आता निक्षेपिकेमुळे विक्रीयोग्य संच 1 वर आला आहे त्यामुळे अत्यल्प रक्कम टाकून गुंतवणूक करणे शक्य झाले आहे .
निक्षेपिकेची व्यवस्था कशी असावी यासाठी Dipositary Act 1996 आहे .या कायद्यानुसार नोंदणी केलेल्या दोन Dipositary सध्या अस्तित्वात आहेत - नेशनल सेक्यूरिटी डिपोसिटरी लिमिटेड (NDDL)आणि सेंट्रल डिपोसिटरी सर्विसेस लिमिटेड (CDSL) अशी त्यांची नावे आहेत.अनेक बँका , वित्त संस्था ,शेअर बाजार आणि वैयक्तीक गुंतवणुकदार यांचा त्यामधे भांडवली सहभाग आहे . कंपनीच्या दृष्टीने मालक (Registered Owner)म्हणून डिपोसिटरीची नोंद असते तर डिपोसिटरीकडे गुंतवणूकदाराची लाभार्थी मालक (Benificial Owner)म्हणून नोंद असते . हे लाभार्थी मालक खरेदी ,विक्री किंवा तारण या कारणांनी बदलत असतात . या हस्तांतरणास कोणतेही मुद्रांकशुल्क द्यावे लागत नाही . गुंतवणूक करू इच्छिणाऱ्यास कोणत्याही एका डिपोसिटरी च्या डिपोसिटरी पार्टिसिपंट (DP)कडे किंवा दोन्हीकडे जावून एक अथवा अनेक खाती काढता येतात . डी पी हे dipositary आणि गुंतवणुकदार यांच्यातील मध्यस्ताचे काम करतात .बहुतेक बँक ,मोठ्या ब्रोकिंग फर्म ,एन बी एफ सी हे काम करतात .यासाठी पात्रता निकष पूर्ण करून सेबी कडे नोंदणी (Registration)करावी लागते .सध्या शेअर ,बॉन्ड , डिबेंचर,ई टी एफ , गोल्ड बॉन्ड ,म्यूचुअल फंडाचे यूनिट यापैकी शेअर आणि बॉन्डसाठी सक्तीने तसेच नविन शेअर प्राथमिक (IPO/FPO/FOO) अथवा दुय्यम बाजारातून (Stock Market )घेण्यासाठी DP कडे एका व्यक्तीस किमान एक खाते असणे जरुरीचे आहे . तर डिबेंचर ,ई टी एफ ,गोल्ड बॉन्ड , म्यूचुअल फंड या साठी सक्ती नसली तरी सामान्य गुंतवणूकदाराचे दृष्टीने या सर्व
विविध प्रकारच्या गुंतवणूकी एकत्र
असणे कधीही सोईचे आहे . वस्तूबाजारातील (Commodity Market)वस्तूसाठी सध्या वेगळे खाते आवश्यक असल्याने जर त्यात गुंतवणुक करायची असेल तर अजून एका खात्याची गरज पडेल .
गुंतवणूकीच्या विविध साधनांचे नियमन वेगवेगळया नियामकांकडून (Regulater)होत आहे .ज्या वेगाने गुंतवणूक क्षेत्रात बदल झाले तो आता वेग कमी झाला आहे . त्यामुळे आपण आधी अपेक्षित ठेवलेल्या लक्षापासून अजून बरेच दूरच आहोत .विविध नियामकात समन्वयाचा आभाव असल्याने सर्व प्रकारची गुंतवणूक याचप्रमाणे बचत योजना , आयुर्विमा , आरोग्यविमा आणि निवृत्तीवेतन योजना यासाठी केवळ एकच डिपोसिटरी खाते तांत्रिकदृष्ट्या पुरेसे असले तरीही हे अजून साध्य झालेले नाही .
आपण असे खाते उघडले तरी त्यात गुंतवणूक ठेवलीच पाहिजे असे बंधन नाही .याखात्याचे व्यवहार बँकेचे बचत खाते किवा सेफ डिपोसिट लॉकरच्या व्यवहाराप्रणाणे चालतात .यासाठी वारस म्हणून जास्तीत जास्त तीन जणांची नोंदणी करता येते .खाते उघडण्यासाठी विहित नमुन्यातील अर्ज भरून देवून फोटो, पॅन , आधार आणि वारसाचा सहीसह फोटो द्यावा लागतो . हल्ली सर्व बँका ,ब्रोकर यांनी एकमेकांशी सामंजस्य करार करून सेविंग , ट्रेडिंग आणि डि मॅट खाते एकत्रित (3 इन 1)देण्याची सोय केली असून गुंतवणूकदाराच्या सोईची अशी ही व्यवस्था आहे .या खात्यात केलेल्या प्रत्येक व्यवहाराचा संदेश आपणास पाठवला जातो तर खात्यात असलेली विविघ गुंतवणूक त्यांचे येणे जाणे आपणास वेळोवेळी नेटवरुन पाहता येते .वर्षातून किमान एकदा डी पी आणि डिपोसिटरी यांचेकडून एक खातेऊतारा (Holdings and Tansaction Statement) गुंतवणूकदारास पाठवला जातो .खाते उघडणे,ते सांभाळणे , खात्यात जमा करून घेणे किंवा खात्यातुन गुंतवणूक वजा करणे त्यावर लीन मार्क करणे यासारखी कामे डी पी कडून केली जातात त्यासाठी आकार घेतला जातो तो प्रत्येक डी पी कडे वेगवेगळा असून आपली उलाढाल व्यवहारांची संख्या या सर्वांचा विचार करून खाते कोणाकडे काढावे या संबधी अंतिम निर्णय घ्यावा .येथे होणारे सर्व व्यवहार पारदर्शक असून ते 128 Bits नी Encrypted असल्याने पूर्णपणे सुरक्षित आहेत.
©उदय पिंगळे
ही माहिती जास्तीत जास्त लोकांपर्यंत पोहोचण्यासाठी वरील लेख श्रेयनामासह प्रसारित करण्याची परवानगी आहे !
https://udaypingales.blogspot.in/?m=1
https://www.facebook.com/pingaleuday/.
जास्तीत जास्त मित्रांनी ही माहिती वाचण्यासाठी आपल्या वॉलवर शेअर करा म्हणजे अनेकांपर्यत ही माहिती एकाच वेळी पोहोचेल.
No comments:
Post a Comment