सक्रिय आणि निष्क्रिय उत्पन्न

#सक्रिय_आणि_निष्क्रीय_उत्पन्न आपल्याला मिळणाऱ्या विविध उत्पन्नाच्या संदर्भात आपण सक्रिय उत्पन्न (ऍक्टिव्ह इनकम) आणि निष्क्रिय उत्पन्न (पॅसिव्ह इनकम) असे शब्द ऐकले असतील. मिळणाऱ्या उत्पन्नाचे या दोन प्रमुख प्रकारात केलेलं हे वर्गीकरण आहे. या दोन संकल्पना नेमक्या काय आहेत ते थोडक्यात समजून घेऊयात. ◆सक्रिय उत्पन्न: कार्यात थेट सहभागी होऊन किंवा विशेष वैयक्तिक प्रयत्नांद्वारे हे उत्पन्न आपल्याला मिळते, जसे की नोकरी करणे किंवा व्यवसाय चालवणे. यासाठी सातत्याने अधिक वेळ देऊन उत्पन्न मिळवण्यासाठी तसेच ते वाढवण्यासाठी प्रयत्न करण्याची गरज असते. उदाहरणार्थ- ●नोकरीतून पगार मिळतो तो मिळवण्यासाठी वेळेत जावे लागते. नेमून दिलेले काम विशिष्ट वेळात पूर्ण करावे लागते. ●फ्रीलान्सिंग किंवा सल्लागार म्हणून काम करण्याण्यासाठी आधी कौशल्य प्राप्त करून घ्यावे लागते. गरजूंना योग्य सल्ला योग्य वेळेत आणि दरात द्यावा लागतो. ●सक्रियपणे व्यवस्थापित व्यवसायातून नफा मिळवण्यासाठी जाणीवपूर्वक प्रयत्न करावे लागतात, अनेक व्ययधाने सांभाळावी लागतात. व्यवसायाच्या रोखता प्रवाहावर काटेकोर नियंत्रण ठेवावे लागते. ■सक्रिय उत्पनाचे फायदे स्थिर आणि निश्चित उत्पन्न: यातून निश्चित स्थिर उत्पन्न नियमित मिळत राहते. नोकरी असेल तर दर महिन्याच्या निश्चित तारखेला पगार मिळेल याची खात्री असते. जम बसलेला व्यवसाय असल्यास वैयक्तिक मोबदला म्हणून त्यातील काही भाग नियमित काढून घेऊन सुरुवात करणे तुलनेने सोपे: किमान शैक्षणिक पात्रता, इच्छाशक्ती आणि चिकाटी असेल तर नोकरी मिळवता येते, अनेक व्यवसाय करता येतात. एकदा नोकरीत अथवा व्यवसाय स्थिरस्थावर झाला की निश्चित यश मिळते. ■सक्रिय उत्पन्नाचे तोटे मर्यादित वाढ: यातून मिळणारे उत्पन्न मिळण्याचे प्रमाण आपण देऊ शकत असलेला वेळ आणि प्रयत्न यावर अवलंबून अवलंबून असल्याने त्यातील वाढ ही मर्यादित राहते. ◆निष्क्रीय उत्पन्न: हे उत्पन्न मिळवण्यासाठी कमी किंवा अजिबात प्रयत्न करण्याची जरुरी नसते. एकदा गुंतवणूक केली की त्याचा मोबदला म्हणून ते आपोआप चालू होतं, जसे की भाडे, लाभांश किंवा रॉयल्टी. यासाठी सुरुवातीला गुंतवणूक करावी लागते किंवा थोडीफार मेहनत करावी लागते पण एकदा का ती गुंतवणूक मार्गी लागली की त्यातून त्याच्या प्रकारानुसार नियमित उत्पन्न मिळवण्यासाठी फारसे कष्ट घ्यायची जरुरीचे नसते. उदाहरणार्थ- ★मालमत्तेच्या भाड्याने मिळणारे उत्पन्न. ★स्टॉक गुंतवणुकीवरील लाभांश. ★पुस्तके, संगीत किंवा पेटंट्स यावर मिळणारे स्वामीत्वधन (रॉयल्टी). ★ब्लॉग किंवा यूट्यूब चॅनेलवरून मिळणारे उत्पन्न. ★बचतखाते, मुदत ठेवी किंवा बाँड्सवर मिळणारे व्याज ■निष्क्रिय उत्पनाचे फायदे आर्थिक स्वातंत्र्य मिळवण्यास मदत. स्केलेबिलिटी आणि कंपाउंडिंगची संधी ■निष्क्रीय उत्पन्नाचे तोटे सुरुवातीला जास्त मेहनत किंवा गुंतवणूक लागते. अधिक जोखीम (उदा. निवासी किंवा व्यावसायिक मालमत्ता आहे पण भाडेकरू नाही, भांडवल बाजारातील तीव्र चढ-उतार) सक्रिय आणि निष्क्रिय या दोन्ही प्रकारच्या उत्पन्नांची आपल्याला गरज आहे. सक्रिय उत्पन्न: आपल्या नियमित आर्थिक गरजांसाठी आणि निष्क्रीय उत्पन्नासाठीच्या आवश्यक भांडवल उभारण्यासाठी महत्त्वाचे आहे. तर, निष्क्रीय उत्पन्न: आर्थिक स्वातंत्र्य, सुरक्षितता आणि दीर्घकालीन संपत्ती मिळवण्यासाठी मदत करते, ज्यामुळे आपण सक्रिय उत्पन्नावर कमी अवलंबून राहतो. ◆गुंतवणूकदारांनी दोन्ही उत्पन्नांचे संतुलन कसे करावे? ●सक्रिय उत्पन्नासोबत सुरुवात करा: सुरवातीस कौशल्ये वाढवा ते इतके वाढवा की त्या जोरावर आपण नोकरी करून अथवा उत्तम व्यवसाय करून स्थिर उत्पन्नाचा स्रोत तयार करू शकू. यातील काही उत्पन्नाची बचत करा त्यातून गुंतवणुक करण्यासाठी निधी तयार होण्यास मदत होईल. ●निष्क्रीय उत्पन्न देणाऱ्या साधनांत गुंतवणूक करा: सक्रिय उत्पन्नाचा काही भाग विविध मालमत्ता प्रकारात गुंतवा, जसे की समभाग, स्थावर मालमत्ता किंवा निष्क्रीय उत्पन्न देणारे व्यवसाय इ. ●विविधता आणा: गुंतवणूक करताना त्यातील जोखीम कमी करण्यासाठी त्यात विविधता आणा आणि अनेक निष्क्रीय उत्पन्न स्रोतांमध्ये गुंतवणूक करा. ज्यातून सातत्याने काहींना काही उत्पन्न मिळत राहील ते हाती येण्याऐवजी परत तिथेच गुंतवले गेल्यास त्याचा चक्रवाढ गतीने लाभ मिळेल ते पहा. ●उत्पन्न पुन्हा गुंतवा: काही मालमत्तांमधून निष्क्रीय उत्पन्न मिळायला थोडीथोडी सुरवात झाली की ते खर्च करण्याऐवजी त्याची पुनर्गुंतवणूक करून आपल्या संपत्तीत वाढ करा. ●लक्ष्ये ठरवा: जसजसे उत्पन्न वाढले की गरजा वाढतात थोडा सढळ हाताने पैसा वापरला जातो, त्यामुळे खर्च वाढल्याने मिळालेले अधिकचे उत्पन्न बहुदा बाजूला रहात नाही. त्यामुळे “अधिक उत्पन्न, अधिक गरजा, अधिक खर्च” या चक्रात आपण अडकतो. हे चक्र जाणीवपूर्वक तोडण्यासाठी आपल्या एकूणच सर्व गरजांची आवश्यक आणि अनावश्यक अशी विभागणी करणे जरुरीचे आहे. या काळात आपले मित्र नातेवाईक आपल्याला अधिक खर्च करण्यास प्रोत्साहन देतील असा खर्च न केल्यास कंजूष समजतील. तेव्हा मोठेपणा मिळवायच्या नादात आपल्या उत्पन्नाहून खर्च अधिक वाढायची शक्यता असते. त्यामुळेच कदाचित जास्त व्याजदर असलेले कर्ज घेण्याची सवय लागू शकते. सध्या बाजारात कर्ज सहज उपलब्ध असून ते कुणालाही कधीही सहज उपलब्ध होऊ शकते. कर्ज रकमेच्या तुलनेत त्यासाठी मगितलेला हप्ता नगण्य वाटू शकतो, तो एक सापळा आहे समजा. सुरुवातीच्या काळात केवळ आवश्यक गरजांना प्राधान्य देऊन अधिकाधिक गुंतवणूक करा. या गुंतवणुकीचे नियोजन करून अश्या योजना तयार करा की भविष्यात केवळ निष्क्रीय उत्पन्नातूनच तुमच्या अत्यावश्यक गरजा भागतील आणि सक्रिय उत्पन्नाचा काही भाग उत्पन्न वाढीसाठी गुंतवणूक करण्यात तर काही भाग बदलत्या जीवनशैलीसाठी इच्छा आकांक्षासाठी वापरला जाईल. अशाप्रकारे सक्रिय आणि निष्क्रीय उत्पन्नाचे योग्य संतुलन साधता आल्यास जीवनात आर्थिक स्थिरता येते, आकस्मित काही खर्च उद्भवल्यास आधीच केलेल्या गुंतवणुकीतून गरज भागत असल्याने त्यासाठी फारशी ओढाताण करावी लागणार नाही. त्यामुळे तुम्ही वर्तमानकाळ आनंदात घालवू शकता आणि आपला भविष्यकाळ अधिक सुरक्षित करू शकता. ©उदय पिंगळे अर्थ अभ्यासक (लेखक मुंबई ग्राहक पंचायत या स्वयंसेवी ग्राहक संस्थेचे क्रियाशील कार्यकर्ते असून संस्थेच्या मध्यवर्ती कार्यकारणीचे सदस्य आहेत याशिवाय महारेराच्या सामंजस्य मंचावर मानद सलोखाकार म्हणून कार्यरत आहेत लेखात व्यक्त केलेली मते वैयक्तिक आहेत.) अर्थसाक्षर डॉट कॉम वर 24 जानेवारी 2025 रोजी पूर्वप्रकाशीत.